Balkcijnzen

Op perceel nr. 18 en 37 rustten zogenoemde balkcijnzen of ballingcijnzen. Deze cijnzen zijn in de dertiende eeuw en in 1310 ontstaan door de omslag van de cijnzen voor de gemeint. Dit wijst er op dat er in 1310 al huizen stonden op deze percelen.


Perceel 10, 13 en 14:
 

Vanaf 1190 betaalden lieden die een perceel van de gemeenschappelijke grond voor eigen gebruik kochten daarvoor een jaarlijkse cijns aan de landsheer. In 1314 gaf de hertog van Brabant deze cijnzen (met uitzondering van de hoendercijnzen) aan de Heer van Helmond. Cijnzen voor nieuwe uitgiften na 1314 inde de hertog hierna weer zelf. Cijnzen aan Helmond werden dus betaald voor in de periode 1190-1314 uitgegeven percelen.

Op perceel nr. 10, 13 en 14 rustte in de zeventiende en acttiende eeuw zo'n cijns aan de heer van Helmond. De cijns heeft nr. Hm-161 (nieuw) in de Helmondse administratie vanaf de zestiende eeuw. De cijns komt voort uit drie oudere cijnzen: Hm-61 (oud), Hm-62 (oud) en Hm-78.1 (oud). Het totale cijnbedrag was 9 oude penningen, wat omgerekend volgens de gebruikelijke norm betekent dat het oorspronkelijk uitgegeven oppervlak 9 lopens groot was.

De drie cijnzen hadden vanaf 1406 dezelfde cijnsbetalers. De oudst bekende cijnsbetalers zijn:
 

We nemen aan dat deze zcijnzen behalve op perceel nrs .10, 13 en 14 aanvankelijk ook betrekking had op perceel nr. 1.  Het totale oppervlak van deze gezamenlijke percelen was 166 roeden groter dan het oppervlak afgedekt door de cijnzen. Het verschil kan veroorzaakt zijn door kleine uitgiften aan de rand die onder onze radar gebleven zijn.
 

Perceel nr. 15:

De cijns aan de heer van Helmond Hm-63 (oude nummering) gaat over in Hm-41 (nieuwe nummering). Omstreeks 1600 werd deze cijns in twee delen verdeeld. Een helft rustte daarna op Berg nr. 17 en de andere helft op Donk nr. 15. In deze reconstructie nemen we aan dat de hele cijns oorspronkelijk op Donk nr. 15 rustte. Het cijnsbedrag was 4 1/2 oude penningen en de oorspronkelijke grootte van het in 1190-1314 uitgegeven perceel 4 1/2 lopens.

De oudst bekende cijnsbetalers zijn:

Perceel nr. 16:

Uit perceel nr. 16 werd in de achttiende eeuw een cijns betaald aan de heer van Helmond (Hm-37 (nieuw) en Hm-44 (nieuw). Deze cijns komt voort uit Hm-74 (oud), een cijns van 7 1/2 oude penningen en 4 nieuwe penningen die in 1451 in 7 delen verdeeld werd:
 

In deze reconstructie wordt beredeneerd dat de cijns oorspronkelijk betrekking gehad kan hebben op Bruggen, perceel nrs. 9-11.


Perceel nr. 18:

Op perceel nr. 18 rustte een cijns aan de heer van Helmond met nr. Hm-66 (oud), die overging naar Hm-50 (nieuw). Er zijn geen aanwijzingen dat deze cijns na 1406 ooit verhuisd of verplaatst is. Het cijnsregister van Helmond vermeld tussen 1507 en 1590 als cijnsbetaalster: de weduwe van Goswinus. Vermoedelijk was ze de weduwe van Goessen Geerlyx Cnoeden, die op 1546 als eigenaar van dit perceel genoemd wordt. Dit bevestigt dat de volgende reeks namen in de vijftiende eeuw eigenaren van perceel nr. 18 geweest zijn.

Het cijnsbedrag van 1 nieuwe penning correspondeert met een in 1190-1314 uitgegeven perceel van 33 roeden.

 

Cijnsbetalers:	Transactie en datum:
Hm-66 (oud): Huis en hof van Denekinus Snijders (Sartoris), te betalen aan de Heer van Helmond een grondcijns van 1 nieuwe penning
Denekinus Snijders (Sartoris)	Vermeld vóór 1406
Theodoricus, natuurlijke zoon van Arnoldus Heymen	Vermeld in 1406
Margareta, dochter van Denekinus	Verwerving 1506-1421
Johannes ... van Cucstege	Verwerving 1421-1430
Egidius, zoon van Gerardus, zoon van Petrus	Verwerving ± 1430
Johannes, zoon van Egidius Gerardus Petrus	Verwerving 1430-1447
Gerardus die Vriese (Frisonis), zoon van wijlen Egidius Bathen	Verwerving 1447-1465
Elisabeth, weduwe van Gerardus die Vriese, zoon van wijlen Egidius Bathen, met 6 kinderen	Verwerving 1465-1498
Ermgardus, dochter van Gerardus die Vriese	Verwerving 1498-1507
De weduwe van Goswinus	Verwerving ná 1507

Nog een cijns aan de heer van Helmond uit perceel nr. 18:

Volgens een akte uit 1773 werd toen een cijns uit perceel Donk nr. 18 betaald van 1 stuiver. De cijns bestond uit twee "texten" of delen, die we in de administratie van de heer van Helmond vanaf de zestiende eeuw aantreffen als nrs. Hm-50 (nieuw) en Hm-138 (nieuw). Hm-50 (nieuw) hebben we hiervoor al besproken.
 

Hm-138 (nieuw) komt voort uit een oudere cijns Hm-72 (oud). De cijns is niet gesplitst geweest. Er zijn twee aanwijzingen dat deze cijns verplaatst is. In de eerste plaats is uit de belendingen van de omschrijving van cijns Hm-138 (nieuw) af te leiden dat de cijns toen op Leest nr. 20b rustte. We nemen aan dat de cijns eerder op Leest nr. 18 rustte, welk perceel rond 1700 in dezelfde handen was als Leest nr. 20b. In de tweede plaats wijken de namen van de cijnsbetalers van Hm-72 (oud) af van de namen in bovenstaande tabel, waarvoor we een onafhankelijke bevestiging vonden in het rechterlijk archief van Veghel.
 

Perceel nr. 22 en 25:

Hm-71 (oud) werd tussen 1406 en 1421 in 2 delen gesplitst. Een deel rustte later op Donk nr. 22 (Hm=102 (nieuw)) en een deel op Donk nr. 25 (Hm-59 (nieuw)). Het cijnsbedrag van de hele cijns was 3 nieuwe penningen, wat betekent dat het in 1190-1314 uitgegeven perceel 100 roeden groot was. Er zijn geen aanwijzingen dat deze cijns ooit verhuisd is.

Hm-59 (nieuw) kwam op gedeeltelijk ook voort uit Hm-74 (oud). Zie voor dat deel hierboven de toelichting bij perceel nr. 16.

De oudst bekende cijnsbetalers zijn:

 

Cijnsbetalers:	Transactie en datum:
Hm-71 (oud): 3 nieuwe penningen uit het erfgoed van Arnoldus Molners (Multoris), genaamd dat Loect
Arnoldus Molners (Multoris)	Vermeld vóór 1406
Denekinus, zoon van Denekinus Sophia	Verwerving in 1406-1421
In 1406-1421 wordt de cijns gesplitst.
Hm-71.1 (oud): 1 ½ nieuwe penningen	Hm-59 (nieuw)
Elizabeth en Arnoldus, kinderen van Denekinus Sophia	Verwerving in 1406-1421
Arnoldus, zoon van Daniel	Verwerving in 1428
Gherardus, zoon van Egidius Bathen	Verwerving in 1428-1447, vermeld in 1465
Wilhelmus Zuermont	Verwerving in 1465-1498
Gerardus, zoon van Henricus van Doren, genaamd die Vriese	Verwerving in 1465-1498, vermeld in 1507
Daniel, zoon van Theodorus Wolteruss	Verwerving ná 1507
Hm-71.2 (oud): 1 ½ nieuwe penningen	Hm-102 (nieuw)
Denekinus, zoon van Denekinus Sophia	Vermeld in 1406
de weduwe en 2 kinderen van Henricus, zoon van Denekinus Sophia	Deling in 1406-1421
Wilhelmus, zoon van wijlen Arnoldus Henricus	Verwerving 1447-1465
Ludovicus, zoon van Johannes, zoon van wijlen Daniel	Verwerving 1447-1465
Henricus, zoon van wijlen Rodolphus Danielis	Verwerving 1447-1465
Johannes, zoon van Thomas, zoon van Henricus	Verwerving 1465-1507
Anthonius, zoon van Arnoldus Stanssen	Verwerving ná 1507

Perceel nr. 25 + 27:

Uit perceel nrs. 25 + 27 werd een cijns betaald aan de heer van Helmond van 3 oude penningen voor een in de periode 1190-1314 uitgegeven perceel van 3 lopens. In de administratie van de heer van Helmond heeft deze cijns in de vijftiende eeuw nummer Hm-183 (oud) en daarna Hm-28 (nieuw). Er zijn geen aanwijzingen dat deze cijns na 1406 ooit verdeeld of verhuisd is. De oudst bekende cijnsbetalers zijn:
 

 

Cijnsbetalers:	Transactie en datum:
Hm-28 (oud): uit een stuk grond genaamd Ertstrepen en Paelecker, 3 oude penningen
Egidius, zoon van Johannes Donkers	vóór 1406
De 3 kinderen van Johannes Clockghieters (Sartoris Campanaris)	Vermeld in 1406
Wilhelmus, zoon van Johannes Clockghieters	Verwerving 1421-1447
Lambertus, zoon van Petrus van Loe	Verwerving 1421-1447
Henricus, zoon van Wilhelmus Danielis	Verwerving ± 1454
Wilhelmus, zoon van wijlen Henricus van Doeren	Verwerving 1447-1465
Arnoldus, zoon van Wilhelmus Henricus van Doeren	Verwerving 1498-1507
Daniel Theodoricus Woltherus	Verwerving ná 1507

Perceel nrs. 34, 35 en 36:

In 1592 rustte op percelen nrs. 34, 35 en 36 een cijns aan de heer van Helmond van 3 stuivers. In de achttiende eeuw vinden we deze cijns verbonden aan het nabijgelegen perceel nr. 5. Deze cijns is dus verhuisd. De cijns heeft nummer Hm-130 (nieuw) in de administratie van de cijnzen van de heer van Helmond vanaf de zestiende eeuw.

Hm-130 (nieuw) komt voort uit drie oudere cijnzen: Hm-65 (oud), Hm-78.2 (oud) en Hm-78.3.2 (oud), dat is een deel van Hm-78.3. Hm-78.3.1, rustte later op Keselaer nr. 2. We veronderstellen dat heel Hm-78.3 op Donk rustte.

Gezien de omschrijvingen in 1406 vormden Hm-65 (oud) en Hm-64 (oud) (zie hieronder) voor 1406 samen een cijns. Hm-64 (oud) rustte op het aangrenzende perceel nr. 37. De reeks met namen van Hm-64 (oud) krijgt voor de 16de eeuw steun van onafhankelijke gegevens uit het rechterlijk archief.

De oudst bekende cijnsbetalers zijn:

 

Cijnsbetalers:	Transactie en datum:
Hm-65 (oud) (1406): Uit Bigghe's hoef (manso Bigghe), te betalen aan de heer van Helmond: 8 oude penningen + 1 oude obol + 1 oude oort   Hm-65 (oud) (1447): Uit Bigghe's hoef, uit een huis en erfgoed gelegen aen die Donc, te betalen aan de heer van Helmond: 8 oude penningen + 1 oude obol + 1 oude oort
Mechtildis, dochter van Gerardus Philippus	Vermeld in 1406
Egidius, natuurlijke zoon van Johannes van Ham	Verwerving in 1412
Wilhelmus, Elizabeth en Ermgardis, natuurlijke kinderen van Egidius, natuurlijke zoon van Johannes van Ham	Vererving 1447-1449
Henricus, zoon van Egidius Batens	Verwerving in 1449
De 9 kinderen van Henricus, zoon van Egidius Batens	Vererving 1465-1498
Theodoricus, zoon van Johannes Landmeters	Verwerving 1498-1507
Rodulphus, zoon van Godefridus Lensen	Verwerving 1498-1507
Marcelius van Kilsdonk	Verwerving 1507-1590

Perceel nr. 37:

Op perceel nr. 37 rustte een cijns aan de heer van Helmonmd. De cijns heeft nr. 64 (oud) en vanaf de zestiende eeuw Hm-176 (nieuw). Er zijn geen aanwijzingen dat de cijns ooit verplaatst is. De namen van de cijnsbetalers in de zestiende eeuw komen overeen met de eigenaren van het perceel volgens gegevens uit het rechterlijk archief van Veghel. De omschrijvingen van Hm-64 (oud) en Hm-65 (oud) in 1406 komen overeen, zodat deze cijnzen eerder een cijns gevormd zullen hebben. De oudst bekende cijnsbetalers zijn:
 

In deze reconstructie nemen we aan dat de cijnzen van perceel nrs. 34-37 ook op perceel nrs. 4-9 rustten. Het totale oppervlakte van al deze percelen (afgezien van de nieuwere uitgiften) was ongeveer 20 % groter dan het berekende oppervlakte van het cijnsgoed. Het verschil kan veroorzaakt zijn door kleine uitgiften aan de rand die onder onze radar gebleven zijn.

Conclusie:

De meeste cijnzen aan Helmond treffen we aan in het oosten van De Donk. Dit sluit goed aan bij het gegeven dat de veldnaam Donk aangetroffen wordt in het westen van het gebied, op perceel nr. 28 en een deel van nr. 29. Een Donk was een terreinverhoging, die wat droger was als de directe omgeving en daarom ook eerder geschikt voor landbouw en bewoning.